Hanes – 1885-1899

Gorymdeithiau… a Dirwest!

Yn ystod y cyfnod rhwng 1885-1893, dan arweinyddiaeth Mr Morris cymerodd Band Pontarddulais ran mewn, gan arwain yn aml, gorymdeithiau lleol niferus mewn ardaloedd gan gynnwys Pontarddulais, Tregŵyr, Llanelli a Brynnaman. Fe wnaethant hefyd berfformio mewn Arddangosiadau masnach tunplat ac eglwysig, Cyngherddau Budd a chystadlu yn Eisteddfod Rhydaman ym 1889. Adroddodd y South Wales Daily News ym mis Hydref 1893 bod y band, ochr yn ochr ag artistiaid amrywiol, wedi cymryd rhan mewn cyngerdd yn y Neuadd Cyhoeddus, Pontarddulais er budd cronfa adeiladu Capel Hermon. Mae’r erthygl yn nodi “the programme was an excellent one and admirably carried out and the concert was, as usual, a success in every way”. Cwblhawyd ac agorwyd Capel Herman ym 1894/95. Mae’n dal i sefyll yng nghanol Pontarddulais heddiw.

Yn ystod 1885-1893 cyfeiriwyd at Fand Pontarddulais yn aml fel ‘Band Rechabiaid Pontarddulais’. Sefydlwyd Trefn Annibynnol y Rechabiaid ym 1835 a hi oedd y gymdeithas gyfeillgar i ddirwest gyntaf. “Temperance with thrift” oedd eu hamcan a byddai pob aelod yn llofnodi addewid personol o ymatal yn llwyr o ddiodydd alcoholig. Fel band sy’n mwynhau diod wrth ddathlu beth fyddai Mr Morris yn ei wneud o Fand Tref Pontarddulais cyfredol?!

Nid oes unrhyw adroddiadau am Fand ym Mhontarddulais rhwng 1894 a 1896. Nid ydym yn gwybod beth ddigwyddodd, ond yn sicr mae’n ymddangos bod seibiant. Yn y cyfamser, mae cyfeiriadau papur newydd at fodolaeth llawer o fandiau pres lleol tua’r adeg hon, ond efallai mai’r enwocaf (a’r mwyaf llwyddiannus) oedd Band Pres Treforys. Mae adroddiad yn y South Wales Daily Post ar 13eg Awst 1895 yn cyhoeddi: “The Morriston Brass Band is rehearsing in earnest for the forthcoming great contest at Belle Vue, Manchester, on September 2nd next. This band has already taken 4th prize at the champion contest at Belle Vue, beating the renowned Black Dyke band; and now it is in a higher state of efficiency than ever. Morriston people have high hopes that their band will do something on September 2nd of which Wales will be proud”. Waw – y diwrnod y curodd Treforys Black Dyke Band!

A gyflawnodd Treforys y gamp eto? Mae’r canlynol yn adroddiad gan The South Wales Daily Post, 4ydd Medi 1895, a oedd yn cynnwys cyfweliad â Mr Hanney, arweinydd Band Pres Treforys yn y dyddiau yn dilyn y gystadleuaeth yn llawn.

MORRISTON BAND AT MANCHESTER. THE GREAT CONTEST. MR. G. HANNEY INTERVIEWED. After his midnight journey from Manchester, Mr Hanney, the bandmaster of the Morriston Band, was not in good condition yesterday morning for being cross-examined. In the course of conversation, however, one of our representatives was able to get from him some further particulars of the contest at Belle Vue. Mr. Hanney started by saying that he and all the members of the band were thoroughly satisfied with their performance, and full of hope for the future.

“You see, there were 17 bands competing, all of them of a very high standard, and the playing of the first bands was simply astounding. One would scarcely have thought it possible for a brass band to play as Black Dyke did on Monday. It was magnificent. Then again, look at our instruments. With some of them the best player in the world would fail to produce a true tone. One instrument has actually got the rim loose from the bell, and in others the brass is so soft that you can bend it with your hands”

“And I suppose the prize bands had the best instruments, Mr Hanney?”

“Everyone of them played on the very finest instruments. Then again we were handicapped in this way: that we did not arrive at Belle Vue until 11 o’clock in the morning. Our men, of course, were very tired, and we were unfortunate enough in drawing lots to be placed as the second band to play. This gave our fellows no time to pull themselves together.”

“Have you any idea how many points you made, or in what order of merit you ranked?”

“Well, as far as I could judge and from what other musicians told me, I should think we followed close on the heels of Kingstown Mills, the 7th band; in fact most people thought we were well in the running for a prize of some sort.”

“Will you ever compete at Belle Vue again?”

“Certainly if we get new instuments.”

Yn y cyfamser, yn ôl ym Mhontarddulais, mae cynlluniau wedi cael eu gwneud ac mae band newydd yn dychwelyd, yn hwyr ym 1897. Mae yna arweinydd newydd wrth y llyw hefyd, Mr R. L. Davies. Roedd yn swnio fel petai’r band yn golygu busnes wrth iddynt benodi ysgrifennydd, Mr P. W. James a thrysorydd, Mr D. E. Phillips. Daeth gwibdaith gyntaf band diwygiedig Mr Davies ar fore Nadolig 1897 pan chwaraeodd y band mewn gwasanaethau eglwysig yn St. Teilo’s a Tyddewi, “both of which edifices had been chastely and tastefully decorated for the occasion by a band of enthusiastic ladies attached to the respective congregations”. Adroddwyd bod y tywydd yn “ideal Christmas weather” – beth mae hynny’n ei olygu yw dyfaliad unrhyw un – efallai bod Pontarddulais yn wyn gydag eira – pwy a ŵyr? Gyda llaw, mae Mr D. Morris (arweinydd cyntaf Band Pontarddulais) yn troi i fyny eto ar y pwynt hwn, yng Nghapel Goppa nos Nadolig, y tro hwn fel arweinydd côr Calfaria. Efallai y penderfynodd Mr Morris ei fod yn well ganddo gwmni côr sy’n ymddwyn yn dda yn hytrach na band pres stwrllyd o weithwyr plât tun?

Mr Roberts Leyshon Davies
Mr Robert Leyshon Davies

Er na wnaeth Mr Robert Leyshon Davies o Glynllwchwr Road Pontarddulais aros fel unig arweinydd y band, roedd i fod yn gysylltiedig â’r band am nifer o flynyddoedd. Mwynhaodd Mr Davies yrfa ddisglair mewn cylchoedd cerddorol ac eisteddfod lleol. Roedd yn organydd Eglwys Gynulleidfaol Hope pan oedd ond yn 12 oed a chyflwynwyd oriawr aur iddo gan yr eglwys honno wrth adael am goleg. Ym Mangor bu’n gweithredu fel organydd yn Eglwys Gynulleidfaol Pendref a gweithredodd mewn rhinwedd debyg yn Eglwys Gymreig St Teilo’s ac yn Eglwys St Michael’s a’r Holl Angylion’, Pontarddulais, ac yn ddiweddarach penodwyd yn organydd Capel Goppa. Yn gerddor medrus, roedd hefyd yn arweinydd Cymdeithas Operatig Pontarddulais ac yn gyfeilydd i Barti Llais Gwryw Pontarddulais. Roedd yn ysgolfeistr ym Mhontarddulais ac aeth ymlaen i fod yn Brifathro Ysgolion Cyngor Kingsbridge. Mae’n ymddangos bod Pontarddulais yn ddyledus i Mr Davies oherwydd ym mhob digwyddiad cerddorol yn y pentref, boed yn Wasanaeth Eglwys, Cyngerdd, Angladd neu Briodas, fe allech fod yn sicr “Mr R L Davies presided at the organ”.

<< Blaenorol (1870-1885)

Nesaf (1899-1910) >>