Gŵyl Bencampwriaeth Bandiau Pres Cenedlaethol 1955
Yn cael ei chynnal ddydd Sadwrn 29ain Hydref 1955 oedd Gŵyl Bencampwriaeth Bandiau Pres Cenedlaethol, yn Neuadd y Dref Hammersmith yn hen Dref Llundain. Yn y fantol yn y Drydedd Adran roedd y National Challenge Vase a gwobr ariannol o £50. Y darn prawf? Three English Pictures gan Adam Carse.
Roedd 16 o fandiau yn cystadlu. Ar y rhaglen yn rhif 15 roedd band o Gymru – Band Bechgyn Tonyrefail – dan arweiniad Tom Jones (dweud y gwir!!). Roedd bandiau o’r gogledd i’r de y cystadlu gan gynnwys Band Arian Gwobr Cockerton, Band Arian Haltwhistle, Band Prif Glofa Houghton, Band Gweithfeydd Blanced Moderna ac yn rhif 13 (anlwcus i rai?) enw cyfarwydd, Band Tref Pontarddulais, dan arweiniad Mr Cliff Ward.
A’r canlyniad? Gyda 174 o bwyntiau, gan gymryd y Daily Herald National Challenge Vase, gwobr ariannol o £50 a theitl Pencampwyr Cenedlaethol Prydain Fawr y Drydedd Adran, y band a berfformiodd rhif 8… Band Tref Pontarddulais!
Rhoddodd y band berfformiad godidog, gan guro 15 band arall i’r brif wobr a’u cystadleuwyr agosaf Pillowell Silver o Lydney, Swydd Gaerloyw gan 4 pwynt! Roedd yn ddiwrnod da iawn i fandio Cymru yn ei gyfanrwydd gyda Band Bechgyn Tonyrefail, y band ieuengaf yn y gystadleuaeth (gydag oedran cyfartalog o 14) a’u Cyfarwyddwr Cerdd, Mr Tom Jones, yn ymadael gyda 164 o bwyntiau a’r pedwerydd safle yn yr un adran.
Wrth glywed y canlyniad fe ffrwydrodd Neuadd y Dref Hammersmith a chafodd MD Mr Cliff Ward ei gario ar ysgwyddau o Neuadd y Dref gan ei fand fel arwydd o werthfawrogiad o’r gwasanaeth, y wybodaeth a’r amynedd yr oedd wedi’u dangos yn y cyfnod cyn y gystadleuaeth.
Ar ôl dychwelyd adref mae pentref Pontarddulais yn cynnal derbyniad dinesig i’w band a fynychir gan gynghorwyr lleol ac urddasolion. Adroddwyd yn y papurau newydd lleol: “The Band have brought honour not only to their own town but to Wales and Welshmen everywhere”.
Mr Cliff Ward
Hon oedd ei flwyddyn gyntaf yn ddeiliadaeth fel Cyfarwyddwr Cerdd Band Tref Pontarddulais. Yn 51 oed, roedd Mr Ward yn gerddor talentog ac amryddawn, roedd wedi darlledu fel pianydd unigol, yn ogystal ag ar utgorn, sacsoffon a chlarinét. Yn ystod y rhyfel roedd yn arweinydd band dawns yr RAF ac yn ei ddyddiau iau arweiniodd y Denza Players, un o’r bandiau dawns cyntaf i gael eu ffurfio yng Ngorllewin Cymru. Roedd yn adnabyddus yn Stradey, nid yn unig fel arweinydd Band Tref Pontarddulais, a chwaraeodd ym mhob gêm gartref clwb Llanelly ond hefyd fel cyn-chwaraewr. Roedd yn gefnwr i dîm Llanelly dros gyfnod o dri thymor nes iddo dorri ei goes mewn gêm ymarfer yn anffodus. Roedd Mr Ward hefyd yn gricedwr talentog, gan agor y Morewoods Innings, pan enillon nhw Bencampwriaeth Cynghrair Criced De Cymru a Sir Fynwy ym 1937. Roedd hefyd yn aelod o dim snwcer yr RAF a tim biliards clwb Rhyddfrydol Llanelly, gan ennill llawer o gystadleuaethau gyda toriadau aml o dros gant. Cyn ymuno â Band Tref Pontarddulais roedd yn arweinydd Band Gwobr Arian Llanelly. Am Ddyn talentog!
Band Families
Roedd Band Tref Pontarddulais ym 1955 yn cynnwys plant ysgol, glowyr, gyrwyr bysiau, gweithwyr ffatri a dynion rholeri. Gydag oedrannau’n amrywio o 9 i 48, roedd y band yn cynnwys tair merch – Meriel Howells, 19 oed, o Benclawdd ar Corn Flugel, Ruth Carter, 16 oed, o William Street, Pontarddulais ar Corn Tenor a Maureen Davies, 12 oed ar Corned.
Roedd nifer o deuluoedd yn y band gan gynnwys pedwar aelod o deulu Evans: dad Bryn ar Tiwba a’i dri mab – Dewi ar Solo Ewffoniwm, Alun Evans ar Corned Repiano a Handel, 13 oed, ar Corned. Mae Alun yn dal i ennill gwobrau fel Solo Ewffoniwm Band Pres Penclawdd tra gellir dod o hyd i Handel, sydd hefyd yn chwaraewr Ewffoniwm medrus iawn, yn cynorthwyo Rhodri, ei ŵyr, yn ein Band Hyfforddi.
Roedd aelodau cysylltiedig eraill y band yn cynnwys:
- Tad a merch Mydrim Howells ar Corned Unwadol a Meriel Howells
- Tad a mab Bryn Davies ar Tiwba a Lyn Davies ar Corned Soprano
- Peter Carter ar Baritone a Ruth Carter, a oedd yn frawd a chwaer
- John Davies ar Corn Tenor 1af a Maureen Davies ar 3ydd Corned, hefyd yn frawd a chwaer
- Stafford Bowen ar 2il Trombôn a Gregory Bowen ar 2il Corned, a oedd yn frodyr
Ymhlith aelodau eraill y band (nad oedd yn gysylltiedig!) oedd Gilbert Francis ar Corned Unawdol, DJ Williams ar Corned 1af, yr hyfryd Mr Harold Brenton ar Cornet 1af, Clive Hiddlestone ar Corn Tenor Unawdol, Emlyn JM Thomas ar Trombôn Unawdol, Eynon Hughes ar 2il Corned, Keith Thomas ar 3ydd Corned, JP Evans ar Trombôn Bas, Stan Howells ar Ewffoniwm, Jim Jones ar Bariton 1af, ac yn olaf, cyfenw cyfarwydd yng nghylchoedd Bandiau Pres – Mr Harry Small ar Tiwba Bb.